Na wokandzie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej był rozpatrywany wniosek w kolejnej polskiej sprawie C-140/22 o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w związku z pytaniem zadanym przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia. Sąd zwrócił się do TSUE o rozstrzygnięcie kwestii, które pojawiły się w związku z uchwałą Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (sygn. III CZP 6/21). W uzasadnieniu do tej uchwały SN wskazał, że skutki nieważności umowy biegną od chwili złożenia przez klienta oświadczenia, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy nieuczciwego warunku, jest świadomy konsekwencji nieważności umowy i wyraża zgodę na nieważność umowy.

Dlatego Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia zwrócił się do TSUE o rozstrzygnięcie czterech kwestii:

  • czy umowa staje się trwale bezskuteczna (nieważna) z mocną wsteczną dopiero po złożeniu oświadczenia przez konsumenta, że nie wyraża on zgody na utrzymanie w mocy nieuczciwego warunku,
  • czy w związku z tym termin biegu przedawnienia roszczenia banku rozpoczyna się dopiero od daty, w której konsument złożył takie oświadczenie,
  • czy konsument może domagać się zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie dopiero od daty, w której złożył wskazane wyżej oświadczenie, nawet jeżeli uprzednio wezwał przedsiębiorcę do zapłaty,
  • czy roszczenie konsumenta o zwrot świadczeń, które spełnił na podstawie nieważnej umowy kredytu (rat kredytu, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) powinno zostać obniżone o równowartość odsetek kapitałowych, które przysługiwałyby bankowi, gdyby umowa kredytu była ważna, podczas gdy bank może domagać się zwrotu świadczenia, które spełnił na podstawie tej samej nieważnej umowy kredytu (kapitału kredytu) w pełnej wysokości.

Oświadczenie konsumenta, a skorzystanie z uprawnień przysługujących konsumentowi

W swoim wyroku TSUE podkreślił, że postanowienia niedozwolone nie wiążą konsumenta od początku, z mocy samego prawa. Jeśli sąd krajowy stwierdzi nieuczciwy charakter warunku umownego, to jest on zobowiązany do odstąpienia od stosowania go, a wyjątek od tego zobowiązania jest przewidziany tylko wtedy, gdy konsument, po otrzymaniu informacji od tego sądu, nie zamierza powoływać się na nieuczciwy i niewiążący charakter warunku, wyrażając w ten sposób dobrowolną i świadomą zgodę na przedmiotowy warunek.

Oświadczenie konsumenta nie ma zatem charakteru przyzwolenia na objęcie go ochroną wynikającą z dyrektywy 93/13 ze względu na stosowanie przez przedsiębiorcę niedozwolonych postanowień umownych, ale jest przyzwoleniem na zastosowanie wyjątku od tej ochrony, polegającego na potraktowaniu nieuczciwego warunku umownego jako wiążącego dla konsumenta na jego wyraźne życzenie. Jeżeli więc, po otrzymaniu przez sąd odpowiednich wyjaśnień, konsument nie sprzeciwi się uznaniu umowy za nieważną wskutek zawarcia w niej nieuczciwych warunków, to sąd powinien potraktować taką umowę, jakby była od samego początku nieważna. TSUE po raz kolejny uznał więc, że sąd powinien usunąć nieuczciwy warunek umowy działając z urzędu, a wykonanie uprawnień konsumenta nie jest uzależnione od złożenia przez niego oświadczenia, o tym że chce z nich skorzystać.

TSUE nie odniósł się co prawda wprost do pytań dotyczących biegu przedawnienia i odsetek  za opóźnienie wskazując, że ich wykładnia należy do sądów krajowych, jednakże wykładnia ta powinna być dokonana w możliwie najszerszym zakresie w świetle treści i celu dyrektywy 93/13. Tym samym, ani bieg przedawnienia roszczeń, ani też termin od którego konsument może domagać się zapłaty odsetek za opóźnienie nie są uzależnione od złożenia przez konsumenta takiego oświadczenia.

Obniżenie roszczenia konsumenta o odsetki kapitałowe

Czwarte z pytań prejudycjalnych w istocie jest zbieżne z zagadnieniem rozstrzygniętym w wyroku z 15 czerwca 2023 r. w sprawie C-520/21 Bank M. ,w którym TSUE orzekł, że przepisy dyrektywy 93/13/EWG sprzeciwiają się takiej wykładni przepisów krajowych, która umożliwiałaby przedsiębiorcom żądanie zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z przedmiotu świadczenia przekazanego konsumentowi na podstawie umowy, która upadła wskutek wyeliminowania z niej niedozwolonych postanowień umownych.

W obecnym wyroku Trybunał przytoczył wskazany wyrok z 15 czerwca i orzekł, że przepisy dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w taki sposób, że stoją one na przeszkodzie takiej wykładni przepisów prawa krajowego, zgodnie z którą roszczenie konsumenta o zwrot świadczeń, które spełnił na podstawie nieważnej umowy kredytu, powinno zostać obniżone o równowartość odsetek kapitałowych, które przysługiwałyby bankowi, gdyby umowa kredytu była ważna.

Kolejne ważne rozstrzygnięcie TSUE już 14 grudnia 2023 r.

14 grudnia zapadnie kolejne ważne rozstrzygnięcie dla banków i frankowiczów. W sprawie C-28/22 TSUE odpowie na pięć pytań prejudycjalnych Sądu Okręgowego w Warszawie, w związku z uchwałą SN z 7 maja 2021 r. w sprawie terminu biegu przedawnienia roszczeń banku.

Trybunał wówczas rozstrzygnie kwestię rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia dla banku: czy biegnie on od zgłoszenia przez konsumenta roszczeń wobec przedsiębiorcy, czy od złożenia przez konsumenta oświadczenia o skutkach, jakie wiążą się z brakiem możliwości dalszego obowiązywania umowy, czy też od zweryfikowania w postępowaniu sądowym wiedzy konsumenta odnośnie do skutków czy wydania przez sąd prawomocnego wyroku rozstrzygającego spór.

Ponadto Trybunał odniesie się do pytania czy przedsiębiorca powinien sam zweryfikować, czy konsument zna skutki wysunięcia roszczeń oraz do pytania o stosowanie prawa zatrzymania, które powoduje, że przedsiębiorca nie musi płacić odsetek od czasu złożenia oświadczenia o zatrzymaniu – czy jego stosowanie nie jest sprzeczne z zasadą skuteczności dyrektywy 93/13.

Komunikat ZBP w związku z wyrokiem TSUE

Wyrok Trybunału jest pozytywny z punktu widzenia stabilności sektora finansowego w Polsce – czytamy we wczorajszym komunikacie Związku Banków Polskich. Poniżej treść komunikatu.

„Trybunał nie odpowiedział na kluczowe pytanie dotyczące przedawnienia roszczeń banków. Nie wypowiedział się również od którego momentu należy liczyć przysługujące konsumentowi odsetki. Te kwestie pozostawione zostały polskiemu orzecznictwu, które dotychczas było dla banków pozytywne w zakresie braku przedawnienia ich roszczeń.

Trybunał wskazał, że nie można uzależniać możliwości wykonywania praw przez konsumenta od złożenia przez niego oświadczenia przed sądem, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy nieuczciwego warunku, że jest świadomy konsekwencji nieważności umowy i wyraża zgodę na nieważność umowy. Oświadczenie konsumenta jest jednak konieczne, ale może być również złożone poza sądem. Jest to zgodne z dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego (Uchwała SN III CZP 6/21).

TSUE wskazał, że banki rozliczając nieważność umowy nie mogą zachować odsetek kapitałowych naliczonych w toku wykonywania umowy, co jest zgodne z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału i nie wnosi żadnej dodatkowej treści.

Wczorajszy wyrok w żaden sposób nie zmienia sytuacji banków ani kredytobiorców. Z tego względu banki nadal stoją na stanowisku, że najlepszym sposobem rozwiązywania sporów pozostaje zawarcie ugody.”