Zmiany wejdą w życie 14 dni od daty publikacji, aczkolwiek duża część zmian wejdzie w życie dopiero po upływie 3 lub 6 miesięcy od tej daty. Jak wskazano, zmiany krajowej ustawy AML mają na celu dostosowanie jej do zapisów do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniająca rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/60/WE.

Impulsem do zmian Dyrektywy była m.in. analiza działań podjętych w celu sfinansowania zamachów terrorystycznych, które miały miejsce we Francji oraz Belgii i przypomnieć należy, że czas na wdrożenie dyrektywy do krajowych porządków prawnych minął w dniu 10 stycznia 2020r. – uchwalone 30 marca 2021r. mają więc bardzo oczekiwany charakter.

Nowelizacja Ustawy przewiduje wiele nowych rozwiązań. Poniżej przedstawimy istotniejsze z nich

Nowe kategorie instytucji zobowiązanych

W związku z tym, że prawidłowa transpozycja przepisów V dyrektywy AML nie może ograniczać się do uznania za instytucje obowiązane jedynie doradców podatkowych, a musi również uwzględniać wszelkie inne osoby wykonujące czynności polegające na udzielaniu wsparcia lub porad w sprawach podatkowych, jako instytucje zobowiązane będą uznawani przedsiębiorcy, których podstawową działalnością gospodarczą jest świadczenie usług polegających na sporządzaniu deklaracji, prowadzeniu ksiąg podatkowych, udzielaniu porad, opinii lub wyjaśnień z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego, niebędący innymi instytucjami obowiązanymi.

Do kręgu instytucji obowiązanych do stosowania Ustawy AML zaliczą się również osoby prowadzące handel dziełami sztuki lub występujące w charakterze pośredników w handlu dziełami sztuki, w tym gdy handel taki jest prowadzony przez galerie sztuki i domy aukcyjne, jeżeli wartość transakcji lub szeregu powiązanych transakcji wynosi co najmniej 10 000 EUR oraz osobom przechowującym dzieła sztuki, prowadzącym handel dziełami sztuki lub występujących w charakterze pośredników w handlu dziełami sztuki, gdy działalność taka prowadzona jest przez wolne porty, jeżeli wartość transakcji lub szeregu powiązanych transakcji wynosi co najmniej 10 000 EUR. Zmiana ta jest uzasadniona raportami organizacji międzynarodowych zajmujących się przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, z których wynika, że dzieła sztuki, antyki czy przedmioty o charakterze kolekcjonerskim są obecnie powszechnie wykorzystywane w procederze prania pieniędzy oraz finansowania działalności terrorystycznej – przykładowo, antyki i artefakty o charakterze archeologicznym były istotnym źródłem finansowania ISIL

Beneficjent rzeczywisty

Rozszerzona została definicja beneficjenta rzeczywistego. Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem, beneficjentem rzeczywistym jest osoba fizyczna lub osoby fizyczne spełniające kryteria w tym punkcie wskazane, co nakazywało ustalanie wszystkich osób spełniających w danym podmiocie kryteria uznania za beneficjenta rzeczywistego. Reguła ta miała zastosowanie również w odniesieniu do beneficjentów rzeczywistych trustu. Niemniej należy zauważyć, iż w praktyce pojawiają się wątpliwości, czy wystarczające jest poprzestanie na zidentyfikowaniu jednego beneficjenta rzeczywistego przez instytucję obowiązaną. W związku z wprowadzono przepis, który w sposób przejrzysty oddawałby cele dyrektywy AML poprzez kategoryczne wskazanie, iż za beneficjenta rzeczywistego uznaje się „każdą osobę fizyczną” spełniającą kryteria wskazane w tym punkcie.

Jednocześnie, jako beneficjenta rzeczywistego trustu, poza beneficjentem (osobą czerpiącą korzyści z trustu), rozumie się również grupę osób, w których głównym interesie powstał lub działa trust (gdy nie można określić osób fizycznych czerpiących korzyści z danego trustu). Wskazać należy, iż trusty, jako porozumienia prawne nieuregulowane w prawie polskim, jednocześnie występujące w regulacjach innych państw, mogą przybierać wiele form, niejednokrotnie istotnie się od siebie różniących. Konsekwencją tego jest możliwość powołania trustu, dla którego nie wskazano żadnych osób fizycznych czerpiących z niego korzyści, nie można zatem wskazać osób fizycznych będących beneficjentami trustu.

W takim przypadku mogą zostać przewidziane zapisy regulujące, na rzecz jakiej grupy osób mogą zostać przekazane fundusze czy też korzyści z trustu. Przykładowo wskazać można trust, zgodnie z którym korzyści płynące z działalności prowadzonej przez trust będą wypłacone na rzecz pełnoletnich dzieci założyciela trustu. W przypadku gdy założyciel ma pięcioro dzieci w wieku poniżej 10 roku życia, nie ma możliwości jednoznacznego wskazania beneficjentów trustu, ponieważ liczba osób czerpiących korzyści z trustu może ulec zmianie, ze względu na śmierć dziecka przed osiągnięciem pełnoletności lub z uwagi na urodzenie się kolejnych dzieci, które po osiągnięciu pełnoletności staną się beneficjentami. W takiej sytuacji jako beneficjenta rzeczywistego wskazać należy grupę osób, w których głównym interesie powstał lub działa trust.

Osoby zajmujące eksponowane stanowiska polityczne (tzw. „PEP-ów”)

Każde państwo członkowskie zobowiązane zostało do opracowania oraz publikacji listy tzw. „krajowych PEP-ów”, a więc osób, które zgodnie z przepisami krajowymi kwalifikowane są, jako osoby zajmujące eksponowane stanowiska polityczne. Wykaz stanowisk i funkcji publicznych, które są eksponowanymi stanowiskami politycznym, zostanie określony w formie rozporządzenia ministra właściwego ds. finansów publicznych.

W związku z faktem, że wyczerpujące wyliczenie „krajowych PEP-ów” zawarte zostanie w ww. rozporządzeniu, w celu uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych dokonano korekty definicji „osób zajmujących eksponowane stanowisko polityczne” polegającej na usunięciu z poszczególnych jednostek redakcyjnych tego przepisu wskazań stanowisk oraz funkcji określonych w polskim porządku prawnym.

Jednostki „grupa” spółek – doprecyzowanie w zakresie różnych państw członkowskich UE

Nowelizacja definicji „grupy” zmierza do usprawnienia wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi członkami grupy – dotychczasowa wersja definicji grupy odnosząca się do ustawy o rachunkowości, nie znajdowała pełnego zastosowania do członków grup mających siedzibę w różnych państwach członkowskich.

W nowelizacji przyjęto definicję gwarantującą uznanie za członków grupy wszystkich podmiotów objętych definicją znajdującą się w dyrektywie AML. Dodatkowo, ustawa nakłada obowiązek ustanowienia strategii i procedur obejmujących całą grupę, w tym z wykorzystaniem regulacyjnych standardów technicznych Komisji Europejskiej, jeżeli ma dochodzić w ramach grupy do wymiany informacji na temat m.in. transakcji podejrzanych.

Identyfikacja i weryfikacja klienta

Weryfikacja tożsamości klienta, osoby upoważnionej do działania w jego imieniu oraz beneficjenta rzeczywistego będzie mogła odbywać się na podstawie danych lub informacji pochodzących z wiarygodnego i niezależnego źródła, w tym, o ile są dostępne, ze środków identyfikacji elektronicznej lub z odpowiednich usług zaufania określonych w rozporządzeniu 910/2014 (eIDAS).

Poza tym, w wyniku obserwacji dotychczasowych doświadczeń instytucji obowiązanych, z których wynika, iż w wielu przypadkach kontrola nad osobami prawnymi nawiązującymi stosunki gospodarcze z krajowymi instytucjami obowiązanymi sprawowana jest w sposób pośredni przez osoby fizyczne, w stosunku do których instytucje obowiązane nie są w stanie ustalić informacji o posiadanym przez nie obywatelstwie, to identyfikacja beneficjenta rzeczywistego obejmować będzie dane dotyczące jego obywatelstwa w przypadkach, w których instytucja obowiązana będzie w posiadaniu tego rodzaju informacji.

Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych

Zmiany dotknęły również centralny rejestr beneficjentów rzeczywistych. Ciekawym mechanizmem jest wprowadzenie weryfikacji prawidłowości i prawdziwości informacji znajdujących się w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych. Nowe przepisy nakładają na instytucje obowiązane obowiązek odnotowywania wszelkich rozbieżności pomiędzy stanem faktycznym dotyczącym klienta, ustalonym przez tą instytucję obowiązaną, a danymi dostępnymi w centralnym rejestrze beneficjentów rzeczywistych.

Jednocześnie instytucja obowiązana będzie musiała podjąć odpowiednie czynności w celu wyjaśnienia ustalonych rozbieżności, a w przypadku potwierdzenia rozbieżności, przekazać organowi właściwemu w sprawie rejestru informacje o stwierdzonych rozbieżnościach, wraz z uzasadnieniem. Wprowadzane przepisy mają na celu zapewnienie po stronie instytucji obowiązanych minimalnego poziomu zaangażowania w wyjaśnienie ustalonych rozbieżności, co ma za zadanie odseparowanie przypadków rozbieżności faktycznych, wynikających z występowania w centralnym rejestrze beneficjentów rzeczywistych danych nieprawidłowych, od rozbieżności pozornych.

Rozbieżność pozorna wystąpić może na przykład w sytuacji dokonania prawidłowego wpisu do centralnego rejestru beneficjentów rzeczywistych, wskazującego na zmianę właściciela osoby prawnej, w sytuacji gdy zmiana taka nie została jeszcze odnotowana w Krajowym Rejestrze Sądowym. Zgłaszanie przez instytucje obowiązane rozbieżności pozornych byłoby niepożądane, ponieważ mogłoby istotnie wpłynąć na wydłużenie czasu rozpatrywania zgłoszeń dotyczących faktycznych rozbieżności w centralnym rejestrze beneficjentów rzeczywistych. Organ właściwy w sprawach rejestru, podejmie z kolei czynności zmierzające do wyjaśnienia zgłoszonych rozbieżności.

Działalność na rzecz spółek lub trustów i w zakresie walut wirtualnych

Przyjęto, że działalność gospodarcza obejmująca działalnością na rzecz spółek lub jest działalnością regulowaną i może być wykonywana po uzyskaniu wpisu do rejestru działalności na rzecz spółek lub trustów. Ponadto wskazano, że osoby prowadzące taką działalność są obowiązane posiadać wiedzę lub doświadczenie związane z działalnością na rzecz spółek lub trustów.

Warunek ten będzie spełniony, jeżeli dana osoba ukończyła szkolenie lub kurs obejmujący prawne lub praktyczne zagadnienia związane z działalnością na rzecz spółek lub trustów lub wykonywała przez okres co najmniej roku, czynności związane z  działalnością na rzecz spółek lub trustów. Analogiczne regulacje wprowadzono w zakresie działalności w związanej z walutami wirtualnymi.

Autor
Rafał Malujda, radca prawny, malujda.pl